Czym jest stal damasceńska? Historia
Choć wiele osób coś o niej słyszało, niewielu tak naprawdę wie, czym jest stal damasceńska. Aby zrozumieć, skąd się wzięła, należy zapoznać się z historycznymi technikami wytwarzania stalowych stopów. Poznaj niezwykłą historię tworzenia metalowych dzieł sztuki.
Definicja tzw. damastu
Mówiąc tak skrótowo, jak to tylko jest możliwe, stal damasceńska jest stalą zgrzewaną. Oznacza to, że w trakcie procesu produkcyjnego, w bardzo wysokich temperaturach, łączy się różne rodzaje metalu (współcześnie zwykle są to różne gatunki stali), wytwarzając materiał o szczególnych właściwościach lub walorach estetycznych. Takie łączenie pozwala np. na uzyskanie unikatowych wzorów na powierzchni ostrza noża lub innego produktu.
Skąd wzięło się zgrzewanie stali?
Aż do XIX-wieku nie istniała technologia pozwalająca na przygotowanie dużych ilości stali o dokładnie określonym składzie na raz. Stopy były często wytwarzane w ceglanych piecach jednorazowego użytku, w niewielkich ilościach wynoszących od kilku do kilkunastu kilogramów, a panujące w trakcie wyrobu warunki sprawiały, że zwykle materiał był dość mocno zanieczyszczony. Dlatego też bardzo ważne było oczyszczenie go w trakcie dalszych procesów obróbki. Jednym z nich było podgrzewanie i zgrzewanie stali. Im więcej warstw miała tworzona wówczas stal, tym wyższa była jej jakość nie przez wzgląd na szczególnie właściwości stali zgrzewanej samej w sobie, a przez wzgląd na jej wyższy poziom oczyszczenia.
Większości dawnych twórców nie zależało jednak na tworzeniu stali wzorzystej. Wręcz przeciwnie – jednolita barwa materiału miała świadczyć o jego wysokiej klasie.
Legendarna stal damasceńska
Istnieją dwa główne typy historycznego wytopu stali: dymarkowy oraz pozwalający na uzyskanie nieco lepiej oczyszczonych stopów, czyli tyglowy. Często charakteryzował się on niższą jakością narzędzi, ale w niektórych miejscach świata, takich jak południowe Indie, czy Sri Lanka, rzemieślnicy zaczęli wynosić swoją pracę do poziomu sztuki. Tworzyli oni na ostrzach wyjątkowe wzory, które nazywane były m.in. „płynącą wodą”, czy „różami” (zależnie od ich wyglądu).
Tak wytwarzana stal została nazwana stalą damasceńską od miejscowości Damaszek w Syrii, która była jednym z centrów produkcji broni w średniowieczu. Co ciekawe, często nie miały one aż tak kontrastowych wzorów, jak współcześnie. Cieszyły się jednak bardzo dobrą stalą i doskonałą renomą.
Zapomniana metoda produkcji stali
Niestety, prawdziwa, historyczna stal damasceńska zniknęła z rynku w połowie XVIII-wieku. Do dzisiejszych czasów nie zachowały się zapiski, które pozwoliłyby odtworzyć ją z idealną dokładnością. Co prawda, pojawiały się liczne próby odtworzenia dawnej metody wytopu i niektóre z nich zdają się bardzo bliskie temu historycznemu, jednak są to jedynie domysły badaczy.
Na całe szczęście do dzisiejszych czasów zachowało się wiele przykładów historycznych narzędzi wykonanych ze stali damasceńskiej, co ułatwia tego typu badania.
Czy dawna stal damasceńska jest lepsza?
Nie ulega wątpliwości, że historyczna stal damasceńska była jednym z najlepszych rodzajów stali, które były otrzymywane w czasach średniowiecznych. W porównaniu jednak do współcześnie uzyskiwanych typów stali wypada raczej blado. Mimo wszystko była dość mocno zanieczyszczona, a ówczesne metody uzyskiwania stopów nie były wystarczająco precyzyjne. Dlatego też nie była ona tak trwała i tak twarda, jak dobre jakościowo gatunki stali wytwarzane współcześnie, nawet biorąc pod uwagę jedynie współczesne stale jednowarstwowe.
Współczesna tzw. stal damasceńska swoją nazwę zawdzięcza więc wzorom uzyskiwanym w trakcie zgrzewania stali, a nie historycznym sposobie wytwarzania. Warto dodać, że współcześni rzemieślnicy naprawdę wynieśli ten proces do poziomu sztuki. Aktualnie istnieje nawet możliwość ułożenia warstw stali tak, aby na ostrzu narzędzia pojawiły się napisy, lub precyzyjnie zaprojektowane wzory.
Dlaczego tzw. damast jest tak kosztowny?
Wytworzenie stali zgrzewanej, która pozwala na utworzenie na rękojeści ostrzy wyjątkowych wzorów jest procesem niezwykle czasochłonnym. Wielokrotnie zgrzewanie stali wymaga bardzo wysokich temperatur oraz specjalistycznych umiejętności. Zwykle nie są to procesy w pełni zmechanizowane i na każdym etapie produkcji takiego materiału musi być obecny człowiek. Jest to więc najprawdziwsza sztuka, świadcząca o szczególnych umiejętnościach rzemieślniczych. To wszystko wpływa na wysoką cenę stali zgrzewanej wielowarstwowej.
Nóż szefa N46-DS
Jeśli szukasz wyjątkowego noża, który będzie prawdziwie użytkowym dziełem sztuki, zwróć uwagę na nóż N46-DS. Został on wykonany ręcznie w Polsce. Jego ostrze jest stworzone z tzw. damastu, czyli stali zgrzewanej. Powstało z połączenia austriackiej stali nierdzewnej N690 oraz stali nierdzewnej Nitro B. Obydwa te gatunki są stalami stosunkowo twardymi, które mogą osiągnąć ok. 60-61 HRC. To sprawia, że krawędź tnąca ostrza wykonanego z tego połączenia będzie przez długi czas utrzymywała poziom swojej ostrości.
Warstwy widoczne na ostrzu noża N46-DS wynikają z niższej zawartości niklu i chromu w składzie stali Nitro B. Powoduje ona, że stal mocniej się wytrawia, a co za tym idzie, na ostrzu pojawiają się kontrastowe zdobienia.
N46-DS to coś więcej, niż damast
Ten nóż jest wyjątkowy nie tylko przez wzgląd na materiał wykorzystany w ostrzu. Posiada on palisandrową, ergonomiczną rękojeść z miedzianym bolsterem oraz pinem, na którym poza logo marki możesz znaleźć również indywidualny dla niego numer, świadczący o kolekcjonerskim charakterze tego narzędzia. Jak wszystkie noże z linii N46, tak i N46-DS został zainspirowany historycznym projektem marki Gerlach z lat 80. XX-wieku: nożem NK-46.
Niech otaczające Cię przedmioty będą tak unikalne i wyjątkowe jak Ty! Otaczaj się przedmiotami o szczególnej historii, takimi jak nóż szefa kuchni N46-DS.
